• Նորություններ
• Հղումներ
• Գործընկերները
• Կայքի Քարտեզ

 ՍՈՒՐԲ, սրբություն, 1. Աստծո ստորոգելիներից: Սրբության աղբյուրն Աստվածն է` Ամենասուրբ Երրորդությունը` Հայրը, Որդին և Սուրբ Հոգին. «Սու'րբ, սու'րբ, սու'րբ է Զորությունների Տերը» (Եսայի 6.3): Աստված իր սրբությամբ է հայտնվում մարդկանց, և միայն սրբությամբ է, որ մարդը միանում է Արարչին: Սրբության մարմնացումը և կատարելության նախատիպարը Հիսուս Քրիստոսն է. Սուրբ  է և նրա խորհրդավոր մարմինը` եկեղեցին: Սուրբ է Աստծո խոսքը` Աստվածաշունչը, որն անվանվում է «սուրբ գրվածքներ» (Հռոմ. 1.2):

2. Եկեղեցու կողմից սրբացված անձ: Սուրբը կատարյալ քրիստոնյային հատուկ անբասիր կյանքով, վարքով ապրած, ապաշխարությամբ մեղքից ազատագրված, արդարացված ու հավատով փրկված, առաքինություններով հատկանշված, Սուրբ Հոգու շնորհն ընդունած, Աստծո ներգործությունն իր մեջ կենդանի պահած և նրա հետ մշտապես հաղորդության մեջ եղած մարդն է: Սուրբ  են Աստվածամայրը, Հովհաննես Մկրտիչը, աստվածաշնչյան նահապետները, մարգարեները, առաքյալները, ավետարանիչները, հավատի համար նահատակված և մարտիրոսացված քրիստոնյաները, վկաները, խոստովանողները:

Տարբեր եկեղեցիներում Սուրբ են հռչակվել նաև այն հոգևորականները, հայրապետները, աշխարհիկները, պետ. գործիչները, աստվածաբանները, կրոնական  բարեկարգիչները, որոնք իրենց գործունեությամբ նպաստել են քրիստոնեական  հավատի պահպանմանն ու տարածմանը, նաև` մեծ հետք թողել ազգային կյանքի տարբեր ասպարեզներում:

Որևէ մարդ չի կարող Սուրբ կոչվել ըստ մարդկային չափանիշների և կամ ինքն իրեն Սուրբ հռչակել: Մարդու սրբությունն Աստծո սրբության ցոլացումն է (ճառագայթումն է) իր անձի մեջ և իր հաղորդությունը Աստծո հետ: Մարդը Սուրբ է Աստծո հետ իր հարաբերությամբ, այսինքն, երբ Աստծո ներկայությամբ է ներթափանցված և իր մեջ է կրում Աստծուն. «Սո՛ւրբ եղեք, քանզի ես` ձեր Տեր Աստվածը, սուրբ եմ»  (Ղևտ. 19.2, տես նաև Ա Պետ.1.16): Մարդու սրբությունը Սուրբ Հոգու շնորհների ստացման մեջ է: Սրբագործությունը Սուրբ Հոգու շնորհն է, որի պտուղներն են սերը, ուրախությունը, խաղաղությունը, տառապանքի մեջ տոկունությունը, որոշակիկենցաղակերպը, պահեցողությունը, բարությունը, խոնարհությունը և այլ առաքինությունն եր: Սրբությունը և՛ ներանձնական ապրում է, և՛ արտաքին դրսևորում, այսինքն` օրինակ մյուսների համար: Սրբությունն ամբողջական հնազանդությունն է Աստծո կամքին, որն իր արտահայտությունն է գտնում մաքուր կյանքի և հոգևոր պաշտամունքի մեջ:

Սրբությունն առանձնաշնորհում չէ, այլ` կոչում և կարելիություն: Սրբերը Հիսուսի ծառաներն ու հետևորդներն են, եկեղեցու առաքինազարդ սյուները և Աստծո առջև հավատացյալների (Զինվորյալ եկեղեցու) համար բարեխոսները (տես Բարեխոսություն):

Սուրբը հակիրճ սահմանվում է չորս իմաստներով. ա. աստվածային մարդիկ, բ. երկնքում բնակվող օրհնյալներ, գ. եկեղեցու կողմից սրբադասված անձինք, դ. արդարացածներ, որոնք հակադրվում են մեղավորներին: Սուրբ  նշանակում է նաև զատված. Աստված ինքը զատված է ու տարբեր այլ «աստվածներից» և կրում է խորհրդավոր անուն. «Ես եմ որ Էն», այսինքն նրա գոյությունը անժամանակյա է և պայմանավորված չէ մեկ ուրիշով: Սուրբ էր Երուսաղեմի տաճարի Սրբության Սրբոցը, որը զատված էր որպես Սուրբ վայր, և այնտեղ տարին մեկ անգամ մուտք ուներ միայն քահանայապետը: Վեցօրյա Արարչագործությունից հետո Աստված առանձնացրեց, զատեց յոթերորդ օրը. այն սրբացված է Աստծո կողմից և պահվում է Աստծո համար: Կան առանձնացված Սուրբ  վայրեր, որտեղ մարդիկ ոտաբոբիկ պետք է մտնեն և, ի տարբերություն երկրի մնացած մասերի, ոտքի կոխան չպետք է դարձնեն: Այսպես, երբ Մովսեսը ցանկանում էր մոտենալ անկեզ մորենուն, Աստված ասաց. «Կոշիկներդ հանի՛ր քո ոտքերից, որովհետև այն վայրը, ուր կանգնած ես դու, սուրբ հող է» (Ելք 3.5): Քահանաներն էլ կոչվել են սրբեր, քանի որ բաժանված էին աշխարհիկներից և ամբողջությամբ նվիրված Աստծո ծառայությանը: Փարիսեցիներն իրենց սրբությունը դրսևորել են հասարակությունից զատված մնալով: «Փարիսեցի» բառի արմատը եբր.«paruch» կամ արամեերեն «perishaya» է, որ նշանակում է «անջատյալ» և հոմանիշն է եբր. «gadosh» (սուրբ) բառի: Հիսուս Քրիստոսը նրանց մեղադրել է ոչ որպես Սրբերի, այլ` որպես Սուրբ ձևացողների:

Սրբությունը բնորոշվում է նաև որպես անմեղություն, սրտի մաքրություն, բարոյական անարատություն. դրանք Քրիստոսը նախապայման է նկատում Աստծուն տեսնելու համար. «Երանի՜ նրանց, որ սրտով մաքուր են, որովհետև նրանք Աստծուն պիտի տեսնեն» (Մատթ. 5.8):

Սրբությունը հարգանքի, երկյուղածության, անձնատվության և հմայքի (գրավչության) հանրագումարն է, որին հետագայում ավելացել է բարոյական հասկացությունը:

Սրբությունը բարոյական սկզբունքներով կառավարվող կյանք է, ապրում, բարոյական կեցվածք, թեև չի բխում բարոյագիտությունից: Սրբությունն ընկալվում է նաև բարության հոմանիշ. բարությունը և սրբությունը Աստվածաշնչում նույնացված են` «Աստված բարի է»: Սրբությունը հակիրճ բնութագրվում է որպես «բացարձակ բարության վիճակ»:

Նոր կտակարանը նոր հանգրվան է սրբության ըմբռնման համար, որովհետև Սուրբ Աստվածը գալիս է մարդկանց մեջ բնակվելու և նրանց իր պես սրբացնելու. «Եվ ես ինձ սրբացնում եմ նրանց համար, որպեսզի նրանք էլ սրբացվեն ճշմարտությամբ» (Հովհ. 17.19):

Առաքելական շրջանում և II դ. բոլոր քրիստոնյաներն անխտիր սուրբ  բառով են բնորոշվել, որովհետև Սուրբ Հոգով սրբագործված, Սուրբ Երրորդության անունով մկրտված և Քրիստոսի հետևորդ լինելով, զատորոշվել են մյուսներից, իրենց համարել նոր ժողովուրդ, ճշմարիտ «Իսրայել», եկեղեցի, երկնքի քաղաքացիներ: Դառնալով Սուրբ Հոգու տաճար` մարդիկ սրբանում էին և արդարանում (տես Գործք 9.13, Հռոմ. 8.27, Ա Կորնթ. 6.1–2, Բ Կորնթ. 1.1, Փիլիպ. 1.1, 4.21–23, Կողոս. 1.2 ևն): Քրիստոնեության տարածումով և քրիստոնյաների թվի ավելացումով III դ. սկզբից եկեղեցին ինքն իրեն սկսել է ըմբռնել ոչ թե փրկվածների` «սրբերի հասարակություն», այլ` իբրև փրկության միջոց: Քրիստոնյա կոչումը դադարել է սուրբ  բառի հոմանիշը լինելուց, և քրիստոնյան ըմբռնվում է ոչ որպես սուրբ, այլ` սրբության կոչված: Անապատականության, ճգնավորության, ավելի ուշ` վանականությանի հայտ գալով, ճգնությունը, մենակյաց կենցաղակերպը, աշխարհիկ կյանքից հրաժարումը, հասարակությունից առանձնացումը, ճգնական-վանական կյանքը դարձել են ճշմարիտ քրիստոնյայի տիպար, ճգնակյացները` սրբակյացներ, թեպետ ոչ անպայման Սուրբ:

Սրբակյաց վանականներից ոմանք դասվել են եկեղեցու Սրբերի կարգը: Սրբացվել են ոչ միայն նահատակները, մարտիրոսները, այլև` ժողովրդի մեջ հոգևոր ծառայություն կատարողները, վարդապետները, հայրապետները, թագավորները, իշխանազունները, աշխարհիկները և ուրիշներ:

Սրբերի հրապարակային պաշտամունքը քրիստոնեական եկեղեցում սկսվել է II դարից: Տեղական համայնքները (եկեղեցիները) Սրբերի նահատակության տարելիցներին հավաքվել են նրանց գերեզմանների շուրջ և աղոթել, որ իրենց համար բարեխոսեն երկնքում: Հետագայում եկեղեցին Սրբերի շիրիմների վրա, վկայության վայրերում կառուցել է վկայարաններ, մատուռներ, մեծարել մասունքների և նշխարների պաշտամունքով, ուխտագնացություններով, ծիսական արարողություններով և ս. Պատարագի ժամանակ:

Հայ եկեղեցու ընդհանրականությունն ի հայտ է գալիս նաև իր Սրբերով: Հայոց Տոնացույցում Սրբերը մեծ մասամբ քույր եկեղեցիներից են: Քաղկեդոնի ժողովով եկեղեցիների բաժանումից հետո տարբեր եկեղեցիներ, նաև Հայ եկեղեցին, ունեցան իրենց առանձին Սրբերը: Հայ եկեղեցին ունի համաքրիստոնեական Սրբեր, այդ թվում` եկեղեցու հայրերի սեփական ցանկ, աստվածաշնչյան Սրբեր և հայազգի Սրբեր (տես Սուրբեր Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու):

Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիներում Սրբերի նկատմամբ պաշտամունքը եկեղեցու պատմության և ավանդության մաս է կազմում: Վաղ ժամանակներում բոլոր եկեղեցիների համար Սրբերի կանոնացման (սրբադասման) ավանդությունը նույնն էր. միակ սկզբունքը ժողովրդի ընծայած հարգանքը, վերաբերմունքն ու ճանաչումն էր` հատկապես նահատակի կամ մարտիրոսի նկատմամբ: Երբ եկեղեցական իշխանությունը պաշտոնապես ընդունել է ժողովրդական  ճանաչումը, Սուրբի նահատակության օրը մտցրել է եկեղեցական օրացույց և հիշատակել ս. Պատարագի ժամանակ, վկայարան կառուցել նրա նահատակման վայրում ևն: Սրբադասման այս ձևը գրեթե անփոփոխ է մնացել արլ. եկեղեցիների մեծ մասի համար: Արմ., ավելի ուշ` Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին շեշտել է եկեղեցական  իշխանության վճռի կարևորությունը, մանավանդ որ տեղական եկեղեցիները որևէ մեկին սուրբ  ճանաչելու իրենց ձեռնարկին ավելի մեծ վարկ տալու համար ձգտել են ունենալ Հռոմի պապի հավանությունը: Ժամանակի ընթացքում սրբադասումը պաշտոնական  վավերացման բնույթ է ստացել և Կաթոլիկ եկեղեցում վերածվել սրբադասման հատուկ կարգի ու արարողության: Պապի ձեռքով (Հովհաննես XV) կանոնականացում ստացած առաջին սուրբ գերմանացի եպիսկոպոս Ուլրիխ Աուսբուրգցին էր (993-ին): Ալեքսանդր III պապը (1159–81) սրբացնելու իրավունքը վերապահել է միայն սուրբ աթոռին, իսկ պապի կողմից սրբադասումը 1234-ից` Գրիգոր IX պապի օրոք, դարձել է օրինաչափ: 1634-ին Ուրբանոս VIII պապը կոնդակով արգելել է որևէ մեկի սրբության մասին խոսել կամ սուրբ ճանաչել, մինչև որ Վատիկանն այդ անձին «օրհնյալ» կամ «երանելի» չհռչակի: Բենեդիկտոս XIV պապը (1740–58) ամբողջացրել է այդ որոշումը, որն իր վերջն. ձևով տեղ է գտել Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու կանոնագրքում:

Հայ եկեղեցին, ինչպես արլ. մյուս եկեղեցիները, սրբադասման հատուկ կարգ չունի: Հայոց մեջ ժամանակի ընթացքում կիրարկվել են սրբացման մի քանի մակարդակներ. 1. ժոովրդական ճանաչում, որը կարևորագույնն է որևէ մեկին Հայ եկեղեցու Ս. հռչակելու համար (այդպես են սրբացվել Մեսրոպ Մաշտոցը, Գրիգոր Նարեկացին, Վարդանանք և այլք):

2. Եկեղեցական տեղական իշխանության կողմից ճանաչում, որը նույնպես հիմնվում է ժողովրդական հավաքական բարեպաշտության, ճանաչման և մեծարման վրա: Այս դեպքում որևէ նահատակի գերեզմանի վրա նահատակության տարեդարձը կամ նշխարների ու մասունքների ժողովրդական մեծարանքը ճանաչվում է թեմի եպիսկոպոսի (կամ վանքի առաջնորդի) կողմից: Նահատակի շիրիմի վրա վկայարան է կառուցվում, կամ նշխարները փոխադրվում են եկեղեցի, իսկ նահատակության տարեդարձը սահմանվում է տեղական նշանակության տոն: Ժամանակի ընթացքում այդպես ճանաչված Սրբերի տոնը դուրս է գալիս տեղական համայնքի շրջանակներից (կարող է մնալ նաև միայն տվյալ շրջանին հատուկ) և ընդունվում ամբողջ եկեղեցու կողմից (այդպես են սրբացվել Վահան Գողթնացին, Շուշանիկը և այլք): 3. Եկեղեցու բարձրագույն իշխանության կողմից ընդհանրական ճանաչում, որը կատարում է կաթողիկոսը կա՛մ իր նախաձեռնությամբ (Վրթանես Ա Պարթևը սահմանել է Վաչե Մամիկոնյանի հետ նահատակված զինվորների տոնը, որը ներկայումս չի նշվում, Սիմեոն Ա Երևանցին բազմաթիվ Սուրբեր է մտցրել Հայոց Տոնացույց ևն), կա՛մ ժողովրդի, ապա` տեղական եկեղեց. իշխանության նախնական ճանաչումից հետո:

Հայ եկեղեցին ունի տոնելի և հիշատակելի Սրբեր: Տոնելիները նրանք են, ովքեր մտել են Տոնացույց, ունեն հիշատակի օրեր, եկեղեցական օրացույցում հատուկ տոն (անհատական կամ խմբովի), հիշատակվում են ս. Պատարագի ժամանակ. նրանց համար սահմանվում են արարողություններ (տոնակատարություններ), հորինվում շարականներ: Հիշատակելի են կոչվում այն Սրբերը, ովքեր չեն մտել Տոնացույց, չունեն հատուկ տոն, բայց հիշատակվում են Հայսմավուրքներում, վարքերում և վկայաբանություններում, օր.` հայոց նոր վկաները:

Հայ եկեղեցին XV դ. հետո նոր սուրբ չի ավելացրել իր Տոնացույցում: Վերջին սուրբ, որ մտել է Տոնացույց, Գրիգոր Տաթևացին է: Սիմեոն Ա Երևանցին, որ հայոց Տոնացույցի վերջին բարենորոգիչն էր (նրա Տոնացույցը կիրառության մեջ է մտել 1777-ից), Տոնացույց է մտցրել նաև Մովսես Գ Տաթևացուն, որը սակայն ներկայումս չի նշվում որպես տոնելի Սուրբ:

Հայ եկեղեցին սրբերի տոները զատել է Տերունի տոներից և պահքերից և, ի տարբերություն Ուղղափառ (օրթոդոքս) ու Կաթոլիկ եկեղեցիների, Սրբերի տոները նշում է միայն երկուշաբթի, երեքշաբթի, հինգշաբթի և շաբաթ օրերին (չորեքշաբթին և ուրբաթը պահոց օրեր են, իսկ կիրակին` Տերունի): Սրբերի տոների, տոնախմբությունների, Սրբերի կենսագրությունների, վարքի մասին տեղեկություններն ամփոփված են Հայ եկեղեցու ծիսամատյաններում` Տոնացույց, Տոնական, Ճաշոց, Տոնապատճառ, Ճառընտիր, Հայսմավուրք: Կան նաև մարտիրոսների մասին ժողովածուներ, որոնք կոչվում են Մարտիրողոգ և պարունակում են Սրբերի մասին վկայաբանություններ ու վարքագրություններ, իսկ Շարակնոցում կան Սրբերին նվիրված բազմաթիվ շարականներ (տես նաև Սրբախոսություն):

3. Կան նաև Սուրբ առարկաներ (տես Սպասք եկեղեցական), երևույթներ, իրադարձություններ (օր.` տիեզերական ժողովները), վայրեր (օր., Մասիսը, Երուսաղեմը ևն), ժամանակն եր (օր.` Հին ուխտում` շաբաթը, քրիստոնյաների համար` կիրակին), քահանայական հանդերձները (տես Զգեստ եկեղեցական): Սուրբ են խաչը, որպես փրկության խորհրդանիշ, Մյուռոնը, եկեղեցու ավանդությունը, ծեսերը, խորհուրդները (տես Խորհուրդներ եկեղեցական):

Աղբյուրը՝  «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան 2002, էջ 936-939: