• Նորություններ
• Հղումներ
• Գործընկերները
• Կայքի Քարտեզ

 ՍՈՒՐԲ ՀՈԳԻ  Աստված, անվանվում է Աստծո Հոգի, քրիստոնեական ավանդույթի մեջ՝ Հոգի Հոր (Մատթ. 10.20), Հոգի Քրիստոսի՝ Որդու Հոգին (Գաղ. 4.6, Փիլիպ. 1.19, Ա Պետ. 1.11) և Մխիթարիչ, Ճշմարտության Հոգի (Հովհ. 14.16, 17, 26, 15.26, Գործք 2.)], Սուրբ Երրորդության երեք Անձերից մեկը: Ի մի բերելով արևելաքրիստոնեական ավանդույթը՝ Վարդան Արևելցին Ծննդոց գրքի մեկնության մեջ (մեկնաբանելով «եվ Աստծու Հոգին շրջում էր ջրերի վրա» խոսքը, 1.2) Սուրբ Հոգին համարել է խորհրդապատկերը Մկրտության սուրբ ավազանի՝ «Նրանց համար, ովքեր ծնվում են ջրից և հոգուց՝ որդեգրվելով երկնավոր Հորը, հրավիրված լինելով երկնքի արքայութան մեջ» (Մատենադարան, ձեռ. դ 1267, թերթ 8ա): Սուրբ Հոգու անմիջական թելադրանքով, նրա վերբանական և գերբնական ներկայությամբ է շարադրված Աստվածաշունչը, որի անվան ստուգաբանությունն իսկ (Աստծոշնչով, Հոգով գրված) ինքնին մատնանշում է նրա աստվածային հեղինակին՝ Սուրբ  Հոգուն:

Րաբբիական միտքը, զգուշորեն և վերապահությամբ խոսելով Սուրբ  Հոգու բնույթի մասին, նրա գործունեության տարածքը սահմանափակել, զետեղել է հրեական անցյալի սրբազան պատմության մեջ, որտեղ Սուրբ Հոգին կրելու մենաշնորհը բացառապես տրված էր առանձին անհատների (մարգարեներ, նահապետներ): Հետագայում հրեական աստվածաբանությունը Սուրբ  Հոգու ներգործման հնարավորությունը գլխավորաբար կապել է Մեսիայի ակնկալվող գալստյան հետ: Սուրբ Հոգու ներգործման այդ հնարավորությունն առարկայական իրականություն է դարձել Մեսիայի՝ Հիսուս Քրիստոսի գալըստյամբ [Մարիամ Աստվածածինը նրան հղացավ Սուրբ  Հոգով (Մատթ. 1.20)] և տնօրինական գործունեությամբ: Վաղ քրիստոնեական միտքը հստակորեն գիտակցել է, թե՝ «Այս Հիսուսին է, որ Աստված հարություն տվեց, որին մենք ամենքս վկա ենք. Աստծո աջ ձեռքով բարձրանալով, Սուրբ Հոգու խոստումը ընդունելով Հորից՝ սփռեց այս, որ դուք այժմ տեսնում եք ու լսում» (Գործք 2.32–33): Համաձայն քրիստոնեական աստվածաբանության (ի տարբերություն րաբբիականի), Սուրբ  Հոգին  առանց խտրության հանգչում է բոլոր նրանց վրա, ովքեր Աստծո նկատմամբ տածում են աներկբա հավատ և սեր, ովքեր իրապես ապրում և վերապրում են Քրիստոսի տնօրինական սխրանքը (Խաչվելը և Հարությունը), որի միջոցով Սուրբ Հոգին կենսագործում է աստվածային ծրագիրը մարդկային հոգիների մեջ:

Սակայն ովքեր հայհոյում են կամ փորձում են խաբել Սուրբ Հոգուն, նրանք չարաչար պատժվում են ինչպես այս կյանքում, այնպես էլ՝ հանդերձյալում (Մատթ. 12.31–32, Մարկ. 3.28–29, Գործք 5.1–10): Սուրբ Հոգին իբրև Մխիթարիչ ուղարկված է Քրիստոսի կողմից և վկայում է Քրիստոսի մասին (Հովհ. 15.26, 14.16, 26): Տիրոջ Մկրտության ժամանակ աղավնակերպ Սուրբ  Հոգու ներկայությունն (Մատթ. 3.16) ինքնին հաստատում է Հիսուս Քրիստոսի Աստվածությունն ու Քահանայական, Արքայական, Մարգարեական պաշտոնը և վկայում նրա համաբնույթ լինելը Սուրբ Երրորդության մյուս Անձերի հետ:

Սուրբ  Հոգու գործունեությունը նոր մակարդակով է ի հայտ գալիս Հոգեգալստյան պահին, երբ նա «հողմից եկած ձայնի նման» կրակե լեզուների կերպարանքով իջնում է Վերնատան մեջ նստած առաքյալների վրա, որոնք այդ պահին սկսում են խոսել տարբեր լեզուներով (Գործք 2.3–4): Հոգեգալստյան պահին հողմի ձայնը գալիս էր ոչ թե անորոշ կողմից, այլ՝ երկնքից, քանզի այնտեղ էր գնացել Տերը, և այնտեղից էլ պետք է «իջներ Հոգին, որ Աստված է»:

Սուրբ  Հոգու իջնելով՝ հիմքն է դրվում քրիստոնեական ս. Եկեղեցու, որտեղ Սուրբ Հոգին. հանդես է գալիս առավել կատարյալ կերպով՝ իր պաշտոնի լիալիր գործադրմամբ:

Հիմնվելով Աստվածաշնչի վրա (Մատթ.28.19, Ա Կորնթ. 2.10–11, 12.8, Բ Կորնթ. 3.17,

Ա Հովհ. 3.24)՝ քրիստոնեական աստվածաբանությունը տակավին իր զարգացման արշալույսին (III–IV դդ.) հիմնակարգում է երրորդաբանական այն գլխավոր  տեսակետը, ըստ որի Սուրբ Երրորդության երեք Անձերը՝ Հայրը, Որդին և Սուրբ Հոգին իրենց գործունեության առանձնահատկությամբ տարբեր են, սակայն բնույթով նույնն են իբրև մեկ Աստվածություն: Անձերի նույնաբնույթ (կամ՝ համաբնույթ) լինելն ինքնին ցույց է տալիս նրանց հավասարապատիվ և փառավորակից լինելը: Այստեղից էլ բխում է Սուրբ Հոգու՝ Հոր և Որդու նկատմամբ ունեցած այն հարաբերությունը, որ հայտնի է «համագոյություն»  անունով: Իբրև երրորդաբանական հայտնություն այն որդեգրվել է Նիկիայի Ա տիեզերական ժողովի (325) կողմից և ունեցել հույժ կարևոր դեր Սուրբ Հոգու աստվածաբանության հաստատագրման ընթացքում: Շնորհիվ այս վարդապետության եկեղեցին հակահարված է հասցրել աստիճանակարգային (սուբորդինացիոն) այն գաղափարներին, որոնց հետամուտ էր հունական իմաստասիրության քննաբանական (ռացիոնալիստական) մտածողությունը տակավին չթոթափած եկեղեցականների մի ստվար մասը: Սրանց պարագլուխ Արիոսը (տես Արիոսականություն) Որդուն և Սուրբ Հոգուն համարել է արարածներ (որոնք, անշուշտ, բարձր էին կանգնած ստորին կարգի եղական էակներից): Սուրբ Հոգուն Աստվածության նկատմամբ ստորադաս էակ է համարել Մակեդոնը (տես Կոստանդնուպոլսի Բ տիեզերական ժողով 381):

Աստվածաբանական միտքը Նիկիայի և Կ. Պոլսի տիեզերաժողովների միջոցով, հանձին Աթանաս Ալեքսանդրացու, Բարսեղ Կեսարացու, Գրիգոր Նազիանզացու, Գրիգոր Նյուսացու և եկեղեցու այլ հայրերի, պայքար է ծավալել հերձվածների դեմ՝ հաստատելով Սուրբ Հոգու Աստվածությունն ու, իբրև համաբնույթ իրողություն, նրա՝ Հորից բխած լինելը (Հովհ. 15.26):

Հայտնությամբ (Աստվածաշունչ) և ավանդությամբ (երեք տիեզերաժողովների որոշումներ) առաջնորդվող Հայ եկեղեցու աստվածաբանության համաձայն, Սուրբ Հոգու Հայր Աստծո կամքի իրագործողն է և Որդի Աստծո գործունեության ներքին կազմակերպողը: Նա Սուրբ Երրորդության իրավահավասար անդամներից մեկն է, Հոր և Որդու նման Անձնավորություն: Լինելով Աստվածության Անձերից մեկը՝ Աստծո Հոգին պատշաճորեն «Սուրբ» ստորոգելին է կրում, որով նա տարբերվում է ադամորդիների հոգիներից: Սուրբ Հոգու գործունեության նպատակն Աստծո արքայության ստեղծումն է յուրաքանչյուր անհատի մեջ և սրա շնորհիվ նրա վերածումն Աստծո տաճարի: Սուրբ Հոգու անձնավորական գործունեության տարածքն անհատ եկեղեցին (հավատացյալը) և հավաքական եկեղեցին (հավատացյալների խումբ) է: Ինչպես Սուրբ  Հոգին, այնպես էլ Որդին Մխիթարիչ է, սակայն Սուրբ Հոգին ուղարկված է հանուն Որդու, նրա զոհագործության միջոցով, որպեսզի վկայի նրա մասին: Ավետարանում Որդին և Հոգին ներկայանում են որպես աշխարհ ուղարկված երկու աստվածային դեմքեր: Նրանցից առաջինը ուղարկված է, որպեսզի միավորվի մարդկային բնությանը և առողջացնի այն, իսկ երկրորդը՝ որպեսզի վերակենդանացնի մարդու անձն. ազատությունը: Այս իրողությամբ հանդերձ Որդին և Սուրբ Հոգին (համաբնույթ լինելով Հորը) անդրանցական հարաբերության մեջ են աշխարհի նկատմամբ: Աստվածաբան. այս կանխադրույթներն են ընկած Հայ եկեղեցու Հավատո հանգանակի հիմքում. «Հավատում ենք նաև Սուրբ Հոգուն, որպես անեղծ և կատարյալ, որ խոսեց Օրենքների, Մարգարեների և Ավետարանների մեջ, որ իջավ Հորդանանի վրա, քարոզեց առաքյալներին և բնակվեց սրբերի մեջ»: «Նրան դավանում ենք անեղ ու կատարյալ,– ասում է Ներսես Լամբրոնացին,– «անեղ», որովհետև անճառելի կերպով բխում է Հորից. «անեղ» լինելը հայտնի է նրանից, որ Ինքը արարածների արարիչ է, այդ պատճառով նրան խոստովանում ենք Հոր և Որդու արարչակից»: Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու այս հարաբերությունն է պարզաբանում Հովհաննես Սարկավագը «Յաղագս նշանակի հաւատոյ նիկի ականն ՅԺԸ-իցն» երկում, որտեղ, մեկնաբանելով Քրիստոսի «Եվ ահա ես ուղարկում եմ ձեզ իմ Հոր խոստումը, իսկ Դուք նստեցե’ք Երուսաղեմ քաղաքում մինչև որ երկնքից զորությամբ զգեստավորվեք» խոսքը (Ղուկ.24.49), գրում է. «Եթե Քրիստոս Աստծո զորութունն է և նրա ավետիսն էլ՝ Որդու Հոգին, ապա աներկբա է, որ Հոր և Որդու բնությունը նույնական է Սուրբ Հոգու բնությանը: Եվ եթե այսպես է, ապա նա կատարելապես ունի Աստվածության էություն և պատիվ...»: Բխելով Հորից՝ Սուրբ Հոգին չի դադարում Աստված լինել. «Քանզի Հայրը ծնեց Որդուն և ծնվելով չփոխեց իր բնությունը և ոչ էլ ընկավ Աստվածությունից: Նմանապես և Սուրբ Հոգին, որ դուրս է գալիս Հորից, բաժանված է անձնավորությամբ, սակայն բաժանված չէ բնությամբ կամ Աստվածությամբ»: Ըստ Հայ և Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիների դավանության՝ Սուրբ Հոգին բխում է Հայր Աստծուց, չնդունելով «եւ Որդւոյ» հավելվածը՝ բխման վարդապետության մեջ, ի տարբերություն Կաթոլիկ եկեղեցու:

Սուրբ Հոգու մասնավոր ֆունկցիան, ներունակ գործունեությունը շնորհաբաշխությունն է:

Հայ, և ոչ միայն հայ, վաղմիջնադարյան աստվածաբանության մեջ կարգորոշված է Սուրբ Հոգու 7 և 9 շնորհ: Սուրբ Հոգու 7 շնորհներն են՝ իմաստությունը, բանականությունը, խորհրդազգացությունը, հզորությունը, գիտությունը, բարեպաշտությունը, աստվածավախությունը: Հենվելով Ա Կորնթ. 12.1–11-ի վրա՝ հայ աստվածաբանները, ըստ հոգու երեք կարողության՝ մտքի, կամքի և զգայության, հայտանշում են Սուրբ Հոգու 9 շնորհներ. ա. վարդապետական, որ ներառում է իմաստությունը, ճանաչողությունը և հոգիների ընտրությունը, բ. ավետարանչական, որի մեջ մտնում են հավատքը, բժշկությունը, հրաշագործությունը, գ. հոգեկրական, որն ընդգրկում է մարգարեությունը, լեզվախոսությունը, թարգմանությունը: Սուրբ Հոգու շնորհները բազմաբնույթ ու բազմաբովանդակ են, սակայն նրանց նպատակը մեկն է՝ մարդու եկեղեցագործումն ու փրկությունը:

Առաջնորդվելով հայրախոսական ժառանգության դասական ավանդներով՝ հայ միջնադարյան հեղինակները Սուրբ Հոգու աստվածաբանական բովանդակությունը բացատրող շատ ճառեր և քարոզներ են հորինել: Հայ միջնադարի գեղագիտական միտքը նմանապես բազում երկեր է նվիրել Սուրբ Հոգուն: Հայտնի են Հոգեգալստյանը նվիրված շարականները, որոնք հորինել են Մովսես Խորենացին, Ներսես Շնորհալին, Գրիգոր Է Անավարզեցին և ուր.: Հռետորական բարձր շնչով է գրված Ներսես Լամբրոնացու «Ներբող ի Գալուստ ամենասուրբ Հոգւոյն Աստուծոյ» երկը, որտեղ ոչ միայն տարփողվում, այլև աստվածաբանորեն արժեքավորվում են Սուրբ Հոգու շնորհները: Սուրբ Հոգին պանծացվում է Գրիգոր Նարեկացու, Ներսես Շնորհալու, Հովհաննես Երզնկացու, Ստեփանոս Թոխաթեցու և այլոց տաղերում ու գանձերում: Հայ միջնադարյան մանրանկարչության մեջ Սուրբ Հոգին պատկերվում է գլխավորաբար «Մկրտության» հորինվածքում (Մատթ. 3.16, Մարկ. 1.10, Ղուկ. 3.22)՝ համաձայն եկեղեցու հայրերի սահմանած կանոնական միօրինակության: Այստեղ Սուրբ Հոգին սովորաբար պատկերվում է աղավնու կերպարանքով, հաճախ էլ ներկայացվում Աստծո օրհնող Աջի տեսքով: Անանիա Սանահնեցին, Վանական Վարդապետը, Գրիգոր Տաթևացին և ուր. իրենց դավանաբանական աշխատություններում, հենվելով Աստվածաշնչի վրա (Ղուկ. 11.20), արձանագրում են, որ այստեղ հիշատակված «Աստծո մատը» ակնարկում է Սուրբ Հոգուն:

                                                                                                        Քյոսեյան  Հ.

Աղբյուրը՝  «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան 2002, էջ 940-942: