Հանրագիտարան >> Կրոնի հանրագիտարան >> Սուրխաթի Ս. Խաչ վանք

 ՍՈՒՐԽԱԹԻ Ս. ԽԱՉ ՎԱՆՔ, Ղրիմի ԻՀ (Ուկրաինա) Ստարի Կրիմ քաղաքի մոտ, անտառապատ լեռան լանջին: Ըստ չափածո շին. արձանագրության, վանքի Ս. Նշան եկեղեցին 1338-ին կառուցել են Հովհաննես կրոնավորը և նրա եղբայրները: Եկեղեցին ունի ներքուստ խաչաձև, չորս անկյուններում կիսաշրջանաձև խորաններով ավանդատներով, արտաքուստ ուղղանկյուն, գմբեթավոր հորինվածք, ինչը բնորոշ է Հայաստանի X–XIII դդ. վանքերի եկեղեցիների ճարտարապետությանը: XVI դ. եկեղեցուն արմ-ից կցել են մեկ զույգ մույթերով եռանավ, թաղածածկ գավիթ և համալիրի ներքին բակի արմ. կողմում կառուցել խոշոր խոհանոցով սեղանատուն: Գավթի պատերի և մույթերի շարվածքում ագուցված են խաչքարեր,որոնցից ամենավաղը թվագրվում է 1551: XIV–XVII դդ. Սուրխաթի. Ս. Խաչ վանքը հայտնի է եղել իր դպրոցով, գրչատնով, կրթված միաբաններով, որոնք զգալի դեր են կատարել Ղրիմի հայ գաղութի հոգևոր-մշակութային կյանքում:

Հայաստանից  Ղրիմ արտագաղթած ուսուցիչների, տաղասացների, գրիչների մեծ մասը հանգրվանել է վանքում: XVII դ., ըստ Հակոբ վրդ. Կաֆայեցու, Սուրխաթի. Ս. Խաչ վանքում ճեմարան է  գործել, որտեղ 1611-ից ուսուցչություն է արել տաղասաց և գրիչ Ստեփանոս Թոխաթեցին (Եվդոկացի): 1686-ին կառուցվել է վանքի բակ տանող դարպասը, 1719–22-ին Հակոբ արքեպիսկոպոսը կառուցել է պարիսպը և խցերի երկհարկանի շենքը: 1751-ին Ադամ արքեպիսկոպոսը վերանորոգել է վանքի համալիրը: 1860-ական թթ. կառուցվել են վանքի հյուրատունն ու բնակելի շենքի երկրորդ հարկը: Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ ռմբակոծությունից լիովին ավերվել է հյուրատունը, որը հետպատերազմյան տարիներին գրեթե նույնությամբ վերանորոգվել է՝  ըստ լուսանկարների և գրչանկարների: Վանքի տարածքի 1973-ի և 1976-ի պեղումներով բակի հս. կողմում բացվել են XIV–XV դդ. շինությունների հիմքերը: Ս. Նշան եկեղեցում պահպանվել են XIV դ. որմնանկարներ: Արմ. մուտքի վերևում պատկերված է Աստվածածինը Մանկան հետ, խորանին`  «Բարեխոսության» տեսարանը: Որմնանկարների ոճը, մեղմ գույները, կերպարները նմանվում են Ղրիմի XIV դ. մանրանկարիչ Գրիգոր Սուքիասանցի ստեղծագործություններին (որմնանկարները նորոգվել են XVIII դ.): (Տես Ղրիմի մանրանկարչության դպրոց):
 

                                                                           

                                                                  Հասրաթյան Մ.

 

Աղբյուրը՝  «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան 2002, էջ 944-945:

 
ՀՀ, ք. Երևան,
Ալեք Մանուկյան 1,
ԵՊՀ 2-րդ մասնաշենք,
5-րդ հարկ,
Հեռ.` + 37460 71-00-92
Էլ-փոստ` info@armin.am

Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Կայքի նյութերի մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման, մեջբերումների կատարման դեպքում հղումը պարտադիր է` http://www.armenianreligion.am