Հանրագիտարան >> Կրոնի հանրագիտարան >> Ստեփանոս Ե Սալմաստեցի

 ՍՏԵՓԱՆՈՍ Ե ՍԱԼՄԱՍՏԵՑԻ, Կոստանդնուպոլսցի (ծ. թ. անհտ, Սալմաստ – 1567), Ամենայն հայոց կաթողիկոս 1545-ից, հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ, մատենագիր: Հաջորդել է Գրիգոր ԺԱ Բյուզանդացուն: Կրթությունն ստացել էԿ. Պոլսում, հմտացել լեզուների (պարսկերեն,թուրերեն արաբերեն, լատիներեն ևն) ուսումնասիրության և աստվածաբանության մեջ: Պաշտոնավարել է Լեհաստանի հայկական գաղթավայրերում: 1540-ին տեղափոխվել է Ս. Էջմիածին, նշանակվել Մաղարդի (Երնջակ) Ս. Ստեփանոս վանքի դպրոցի րաբունապետ, ուսուցանել բազմաթիվ աշակերտների, հռչակվել «քաջ րաբունապետ»:

Գրիգոր ԺԱ Բյուզանդացին 1541-ին նրան նշանակել է աթոռակից կաթողիկոս: Ամենայն հայոց կաթողիկոս ընտրվելով՝ Ստեփանոս Ե Սալմաստեցին  փորձել է բարձրացնել Մայր աթոռի հեղինակությունը, միաբանությունը համալրել կարող ուժերով, վերաբացել է հոգևոր վարժարանը, կատարել շինարարական աշխատանքներ, զբաղվել մատենագիտությամբ, մեկնել Հովհաննեսի Ավետարանը, գրել Քրիստոսի և ավետարանիչների վարքը, տաղեր («Եղուկ և վայ ինձ» ևն): Ստեփանոս Ե Սալմաստեցին համարվում է XVII–XVIII դդ. ազգային և մտավոր զարթոնքի նախակարապետը: Արծարծել է Հայաստանի ազատագրության հարցը, կապեր հաստատել հակաօսմանյան լիգա ստեղծելու միտումով գումարված Տրիտենդյան եկեղեցական ժողովի (1545) հետ: Արլ. Հայաստանը պարսկական տիրապետությունից ազատագրելու հարցը քննարկելու նպատակով, 1547-ին Էջմիածնում հրավիրել է արևելահայ մելիքների («Տերանց Հայոց») և բարձրաստիճան հոգևորականների գաղտնի խորհրդաժողով (տես Էջմիածնի ժողովներ 1547, 1677): Նույն թվականին, իրեն աթոռակից նշանակելով Միքայել Սեբաստացուն, գլխավորել է Արլ. Հայաստանի մելիքների հանձնարարական նամակներով Արմ. Եվրոպա մեկնող պատվիրակությունը: 1548-ին ժամանել է Վենետիկ, այնուհետև՝ Հռոմ, բանակցություններ վարել Վենետիկի Հանրապետության դոժի, Հռոմի Պողոս III և Հուլիոս III պապերի (1549–50), Հռոմեական սրբազան կայսրության կայսր Կարլ V-ի (1550) և Լեհաստանի թագավոր Սիգիզմունդ II Ավգուստի (1551) հետ: Հիասթափված արևմտաեվրոպական տերությունների երկդիմի դիրքորոշումից՝ Լեհաստանի, Արմ. Ուկրաինայի և Ղրիմի հայկական գաղթավայրերն այցելելուց հետո վերադարձել է Ս. Էջմիածին (1552):

Մայր աթոռի տնտեսական վիճակը բարելավելու միտումով աթոռակից կաթողիկոսներ է նշանակել նաև Բարսեղ Գ Վաղարշապատցուն և Գրիգոր Բ Վաղարշապատցուն, սակայն թուլացել է կաթողիկոսարանի կենտրոնամետ քաղաքականությունը:

1552-ին Լվովում Ստեփանոս Ե Սալմաստեցու վախճանվելու և իբր իր կտակի համաձայն այնտեղ կաթոլիկական ծեսով թաղվելու մասին կարծիքը ժխտվում է հիշատակարանի վկայություններով: Լվովի հայոց Մայր եկեղեցում նրա անունով կեղծ տապանաքարն ու արձանագրությունը հետապնդել են տեղի հայերին դավանափոխության մղելու նպատակ:

Կաթողիկոս. գահին Ստեփանոս Ե Սալմաստեցուն հաջորդել է Միքայել Ա Սեբաստացին:

                                                                                     Ութուջյան Ա.  

 

Աղբյուրը՝  «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան 2002, էջ 924-925:

 

ՀՀ, ք. Երևան,
Ալեք Մանուկյան 1,
ԵՊՀ 2-րդ մասնաշենք,
5-րդ հարկ,
Հեռ.` + 37460 71-00-92
Էլ-փոստ` info@armin.am

Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Կայքի նյութերի մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման, մեջբերումների կատարման դեպքում հղումը պարտադիր է` http://www.armenianreligion.am