• Նորություններ
• Հղումներ
• Գործընկերները
• Կայքի Քարտեզ

 ՍՏԵՓԱՆՈՍ ՍՅՈՒՆԵՑԻ, Ստեփանոս Քերթող, Ստեփանոս Սյունեցի երկրորդ (660/670, Դվին – 21.7.735, թաղված է Թանահատի վանքում), մատենագիր, աստվածաբան, մեկնիչ, թարգմանիչ, քերական, երաժիշտ, բանաստեղծ: Նրան կոչել են «Սիւն երկնի, խարիսխ հաւատոյ»: Դվինի կաթողիկոսարանի ավագերեցի որդին: Սովորել է Դվինի կաթողիկոսարանի, Մաքենյաց վանքի դպրոցներում, Սյունիքի վարդապետարանում, աշակերտել Սողոմոն Մաքենացուն, Մովսես Քերթողին: Կ. Պոլսում սովորել է հունարեն, լատիներեն, ուսումնասիրել աստվածաբանություն, փիլիսոփայություն, երաժշտություն և այլ գիտություններ: Ուսումը կատարելագործելու նպատակով ուսումնակից ընկերոջ՝  քահանա Գրիգոր Այրիվանեցու հետ մեկնել է Աթենք (մոտ 710-ին): Գալով Կ. Պոլիս (712)՝ Դավիթ Հյուպատոսի հետ ձեռնամուխ է եղել մի շարք երկերի հայացմանը: 728-ին վերադարձել է Հայաստան և մինչև 735-ը դասավանդել Դվինի կաթողիկոսարանի դպրոցում, զբաղվել մատենագրությամբ: 735-ին կարգվել է Սյունյաց եպիսկոպոս: Սպանվել է մի կնոջ ձեռքով, որին հանդիմանել է քարոզի ժամանակ:

Ստեփանոս  Սյունեցին թողել է մեծածավալ ժառանգություն՝ մեկնաբանական, դավանաբանական աշխատություններ, թարգմանական երկեր, հոգևոր երգեր, տաղեր: Նրա անունով մեզ են հասել «Մեկնութիւն չորից Աւետարանչացն» (731), «Պատճառք և թելադրութիւնք Առաջին տեսլեանն Եզեկիելի», «Մեկնութիւն Դանիէլի», «Մեկնութիւն Յոբայ», «Մեկնութիւն Արարածոց», «Մեկնութիւն քերականին» (հրտ. 1915), «Մեկնութիւն ժամակարգութեան»  (հրտ. 1915–16):

«Ժամակարգութեան» մեկնության նպատակն է եղել ոչ միայն բացատրել ծիսական պարագաների խորհուրդը, այլև պահպանել ծիսակարգի հնավանդ մաքրությունն ու ազգային նկարագիրը՝  զերծ մնալով օտարամուծություններից:

Մեկնությունը հայտնի է ընդարձակ և համառոտ տարբերակներով: Դավանաբանական հայեցակետից ուշագրավ է Պատարագի Երից սրբասացությանը («Երգ Երեքսրբենի») նվիրված Դ գլուխը, որտեղ հեղինակը հաստատում է «խաչեցար» ասելու Հայ եկեղեցու առաքելավանդ տեսակետը. «Սուրբ Աստուած, Սուրբ և Հզոր, Սուրբ և Անմահ, որ խաչեցար վասն մեր»:

Ստեփանոս  Սյունեցին «Սուրբ Աստուած»-ի  «խաչեցար» հավելմանը, համաձայն արևելաքրիստոնեական վարդապետության, տալիս է քրիստոսաբանական մեկնություն և այդ տեսակետը հիմնավորում նրանով, որ Կույսից մարմնացած Բանը Աստված է. երեք անգամ կրկնվող «սուրբ» բառը խորհրդանշում է Հիսուս Քրիստոսի Աստվածությունը, հզորությունը և անմահությունը: Դրանով հեղինակը Երից սրբասացության բանաձևն ընկալում և վավերացնում է որպես ծիսական պահի համար կանխասահմանված հայտնութենական իրողություն, որի նպատակը դավան. ճշմարտությունների հաստատագրումն է: Ստեփանոս  Սյունեցու «Մեկնութիւն ժամակարգութեան», ինչպես և «Ի խորհուրդ Եկեղեցւոյ», «Խորհուրդ եւ կարգաւորութիւն Եկեղեցւոյ», «Պատճառ հիմնարկութեան Սրբոյ Եկեղեցւոյ»  երկերը հետաքրքրական են եկեղեցական արարողակարգին առնչակից պատարագների տեսական բովանդակության ուսումնասիրման, եկեղեցական  ճարտարապետության առանձին մասերի աստվածաբան. բացատրության, այսինքն՝ խորհրդանշանի աստվածաբանության համար: «Մեկնութիւն չորից Աւետարանչացն»-ը Սյունյաց մեկնողական դպրոցի հին շրջանի մեզ հասած միակ ամբողջական երկն է: Երկար ժամանակ այն կորած է համարվել: 1917-ին Գարեգին եպս. Հովսեփյանը (Մեծի Տանն Կիլիկիոկաթողիկոս Գարեգին Ա Հովսեփյան) գտել է 1155-ին գրված մի ձեռագրում: Ստեփանոս Սյունեցու մեկնությունը գրել է Դավիթ Ա Արամոնեցու պատվերով: Նա մեկնել է Ավետարանի «դժվարապատում»  բառերն ու խոսքերը, կատարել բնագրային ճշգրտումներ: Այս սկզբունքով մեկնել է Մատթեոսի Ավետարանը, ապա մյուս երեքի՝ Մարկոսի, Ղուկասի, Հովհաննեսի Ավետարանների այն հատվածները, որոնք չեն եղել Մատթեոսի Ավետարանում: Մատթեոսի, Մարկոսի (մեկնված է միայն 14-րդ գլխի 53 համարը), Ղուկասի, Հովհաննեսի Ավետարանների մեկնությունները պահվում են Մատենադարանում (ձեռ. դ 5551, Հովհաննեսինը նաև՝ ձեռ. դդ 1349, 1350, 2520, 9372) և Երուսաղեմի Ս. Հակոբյանց վանքի ձեռագրատանը (ձեռ. դ 1046):

«Վասն անապականութեան մարմնոյն Քրիստոսի»  դավանաբանական աշխատությունը տեսականից զատ ունի նաև աղբյուրագիտական նշանակություն: Այստեղ ուշագրավ վկայությունն եր են բերված ոչ միայն Ընդհանրական եկեղեցու նշանավոր հայրերի, այլև Հայ առաքելական եկեղեցու երևելի ներկայացուցիչներ Պետրոս Սյունեցու, Դավիթ Հարքացու, Հովհան Կարնեցու, Հովհաննես Գ Օձնեցու, Հովհան Մայրավանեցու անապականության խնդրին վերաբերող դավանաբան. գործերից («Արարատ», 1902): Ստեփանոս Սյունեցին գրել է նաև Կ. Պոլսի պատրիարք Գերմանոսին, Անտիոքի պատրիարքին, Աղվանքի վարդապետներին ուղղված դավանաբանական բնույթի պատասխան թղթեր՝ «Պատասխանի թղթոյն Գերմանոսի», «Պատասխանի թղթոյն Անտիոքու եպիսկոպոսի» (զետեղվել են «Գիրք թղթոց»-ում, էջ 323–334, 373–395), «Պատասխանի առ վարդապետսն Աղուանից»:

Ստեփանոս Սյունեցին որպես բանաստեղծ-երաժիշտ, շարականագիր հիշատակվել է միջնադարյան տարբեր աղբյուրներում: Նրան են վերագրվել շարականների ամբողջական շարքեր (օր., «Մարտիրոսաց և ննջեցելոցը»), Հարության Ավագ օրհնությունները, սուրբ Խաչին նվիրված տաղեր ևն, ինչպես և Հինանց և պահոց ստողոգիական սաղմոսները, որոնք հետագայում զետեղվել են Մանրուսում ժողովածուներում և հարատևել: Ստեփանոս Սյունեցու՝ որպես ակնառու երաժիշտ-տեսաբանի անվան հետ են կապվել մի շարք կարևոր տեղաշարժեր և բարեփոխումներ. ութձայն համակարգի տեսական իմաստավորում և բարեկարգում, կանոնի ժանրի վավերացում, խազերի կիրառման նախնական փորձեր (տես Խազագրություն): Դիոնիսիոս Թրակացու «Մեկնութիւն քերականին» երկասիրության մեջ Ստեփանոս Սյունեցին մի է բերել V–VII դդ. երաժշտական գեղագիտությանը վերաբերող Դավիթ Անհաղթի, Դավիթ Քերականի և իր ուսուցիչ Մովսես եպս. Սյունեցու ձեռքբերումները՝ հարստացնելով այդ բնագավառն իր դիտարկումներով և դատողություններով: Աշխատության մեջ նա անդրադարձել է երաժշտական արվեստի դասակարգման, գեղագիտական կերպարի ստեղծման ձևերի, միջոցների ու հնարանքների, գուսան. ու հոգևոր երաժշտության փոխհարաբերության և այլ հարցերի:

Վաղ միջնադարի ազգային  մշակույթի զարգացման ոլորտում հատկանշական է Ստեփանոս Սյունեցու թարգմանական գործունեությունը: Դավիթ Հյուպատոսի մասնակցությամբ նա թարգմանել է Դիոնիսիոս Արիոպագացու «Յաղագս երկնայնոցն քահանայապետութեանց», «Յաղագս եկեղեցական քահանայապետութեանց», «Յաղագս աստուածային անուանց» ևն (712, հրտ. 1987), Կյուրեղ Ալեքսանդրացու «Գիրք պարապմանց» (715, հրտ. 1717), Նեմեսիոս Եմեսացու «Յաղագս բնութեան մարդոյ»  (719, հրտ. 1889) երկերը: Արժեքավոր են նաև Ստեփանոս Սյունեցու թարգմանած Աթանաս Ալեքսանդրացու ճառերը (զետեղված են Աթանաս Ալեքսանդրացու երկերի ժող-ի մեջ, հրտ. 1899), Գեորգ Պիսիդեսի «Յաղագս Վեցօրեայ արարչութեան» չափածո երկը, որը նա վերածել է արձակի (հրտ. 1806)):

                                                                      Քյոսեյան Հ. Արևշատյան Ա.

Աղբյուրը՝  «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան 2002, էջ 928-930: